İSLAM BİLİM; DERS-9 (Bölüm 1) - Hac; Tevhid ve İslam’ın Özdeş Cisimlenişi

Önceki konularda çeşitli bakış açılarıyla tevhidi gör­dük ve dört boyutunu inceledik; Birinci boyut maddi, fi­ziksel, irfanî ve genel söyleyişle materyalist ve idealist dünya görüşü karşısında bir dünya görüşü olarak tev­hiddir. İkincisi, insan türünün zamanla izlediği hayat yolu üzerinde tarih felsefesi ve tarihsel rol olarak ve ayrı­ca, insanlığın başlangıcından bugüne ve son zamana de­ğin şirke -çeşitli şekilleriyle- dayalı tarih felsefesi karşı­sında verdiği ve vereceği tarihsel savaşımdaki yükümlü­lük ve mesaj olarak tevhiddir. Üçüncüsü, insanların bir toplumda ayrılığa düşmelerine, parçalanmalarına, bö­lük pörçük olmalarına yol açan sistemleri açıklayarak savunmayı üstlenen soy, sınıf, kavim ve aile temellerine dayalı sınıfsal ve aristokratik kültürler karşısında, insan toplumu sisteminin toplumsal görüş türü ve düşünsel altyapı türü olarak tevhiddir. Dördüncüsü de, materya­lizm, egzistansiyalizm, hümanizm, radikalizm ve çeşitli boyutlarıyla mistisizm [irfan, tasavvuf ve mezhepler] bir ahlâki altyapı olarak ya da insanı şekillendiren ya da in­sanı besleyen bir felsefe olarak tevhiddir. Konu, kuram­sal, felsefî ve ruhsal yön taşıdığı ve kavranılıp anlaşılma­sı güç olduğu için, özellikle de bizim arınmamış zihinleri­mizde oldukça geri, cahilce, avamca ve kasıtlı olarak so­kuşturulmuş öğelerle karışmış olduğundan din, İslam, tevhid ve din-ahlak duygusu gibi konuların gerçek an­lamlarıyla tanınması, bu konulardan hiç haberi olma­yanlarınkinden daha güç olduğu için tevhidî bir bakışla, tevhidin çeşitli boyutlarının cisimlenişi olan özel bir İslamî geleneği [sünneti] çözümlemek istedim. Sözünü ettiğim gelenek hacdır.

Hac, bir kelimeyle öteki gelenekler arasında bir gelenek olmayıp tevhid gibi -ki tevhidin, bütün inançların altyapısı olduğunu, inançları tevhidin yanı başında değil, tevhidin üzerine kurmak ve genişlemesine değil uzunla­masına bir sınıflama yapmak [benim İslam-Şinasi’de yaptığım ve bugün sınıflama şeklini düzeltmem gerekti­ği gibi] gerektiğini söylemiştim- öteki dinî geleneklerin ve amellerin yanı başında herhangi bir amel ya da bir ge­lenek olarak algılanmamalıdır; çünkü hac, bütün boyut­larıyla İslam adını taşıyan bir dizgenin sembolik, özdeş ve remzi cisimlenişidir. Şu anlamda ki İslam -sunduğum tasviriyle- altyapısından -ki tevhiddir- son yönüne varın­caya dek -ki Allah’a değin varmaktadır- toplam olarak, tek bir ruh, tek bir yön ve tek bir sesle, birçok uygulayım­sal, düşünsel ve duyumsal parçaları kendinde barındır­makta olup tüm bunlar, hacda gösteri metni olarak yer almıştır; her birey onu kendi devinim, sembol ve remizle­riyle hacda gösterime koymaktadır. Her birey, ömründe bir kez, İslam metnini, bu soyut kavramların cisimleniş gösterisini, bu sahnede gösterime koymalıdır. İşte inanç ve duyguların devinimlerle anlatımı.

İtikadî ya da felsefî ya da duyumsal kavramlara ci­simleniş kazandırmak oldukça büyük bir sanat işi ve aş­kın bir sanattır; aşkın sanatın [sanatın en zor türüdür, özellikle yükümlü de olursa] en güçlü işi, soyut kavram­ları [ideleri] özdeş cisimleniş hareketleri şeklinde anlat­maktır. Bu sahnede tevhid, dört boyutuyla -ki felsefî ve itikadî öğretidir- ve İslam bütün boyutlarıyla -ki duyum­lardan, inançlardan ve amellerden oluşan bir dizgedir­- cisimlenişin remzi gösterimini kazanır. Bu sahne eserinde bütün insanlar, oyuncu olarak katılmak sorumluluğunu taşımaktadırlar. Fakat milyonlarca bireyin bir metni oynadığı bu gösteride roller paylaşılmamıştır, başrol ve yardımcı rol oyuncuları yoktur. Tam tersine herkes başrol oyuncusudur ve gösterinin kahramanı ro­lünü oynamaktadır ki çoğunlukla bu kahraman İbra­him’dir.

Bu sahnede, kahraman ve kahramanın karşıtı, mad­de ve mâna, uşak ve bey, köle ve efendi, kadın ve erkek rol­leri yoktur. Her insan bireyi bu rollerin toplamını kendisi yüklenmiştir. Bu durum, İslam’da her bireyin değer, ne­lik ve gerçeklik olarak bütün insanlarla eşit olduğu ger­çeğini ortaya koymaktadır.

Bu yüzden İslam’da, biri bir insanı öldürmüşse, her­kesi öldürmüş gibidir. Biri, bir insanı manevi ve insanî olarak diriltirse bütün insanları diriltmiş gibidir. Ve in­sanbilimin ilk dersi işte burada verilmektedir; “Hepiniz çobansınız ve hepiniz bir sürüden sorumlusunuz.” Her birey eşit olduğundan sonuç olarak insanlığın önderliği sorumluluğu kimi bireylerin üzerlerinde değil, tek tek her bireyin üzerindedir.

Şimdi tevhidde ele aldığım konulardan[1] sonuca var­mak amacıyla kelamî, zihinsel ve kanıtsal kavramlara girmek, felsefeye, duyumlara, içe doğuşa, mana, bilimle­re, toplumsal ve insanî konulara yapışmak yerine, nasıl İslam hacda ideolojisini özdeş bir gösteri biçiminde an­latmışsa ve bu gösteride inançları gerçekleştirme ve cisimlendirme sorumluluğunu tüm bireylere bağışlamışsa ben de haccı özdeş bir örnek olarak çözümlemek istiyo­rum. Bu konudan çıkan sonuç olarak söylemem gereken şey, açıklamayı gerekli saydığım bu geleneğin ayrıştır­ma ve çözümlemesinde bulunmaktadır. Böylece hem felsefî, soyut ve bilimsel konular, zihinsellikler dokunu­labilir, görülebilir özdeşlikler biçiminde açıklanmış ola­caktır, hem de İslam-Şinasi’de bir öğreti biçiminde ele aldığım şeyi, burada bir gösterinin ayrıştırılıp çözümle­nişi biçiminde incelemiş olacağım. Ayrıca bu yolla, hac, asâleten tanınmış olacaktır. Ne olursa olsun bu gelenek­le inançsal ve toplumsal teması bulunanlar, yeni bir be­timlemede, bu çok eski geleneği -ki öğretimizde, toplu­mumuzda ve inancımızda söz konusu olan en temel konu­lardandır- tanımış olacaklardır böylelikle.

Bu arada kaçınılmaz olarak yineliyorum; Bunun ar­dından gelen -her zamanki gibi- deneyim [expérience] olarak bu törene katılmakla ve bu töreni incelemekle ka­zandığımız duygu ve düşünceyi söylemek istiyorum; be­ğenip beğenmemekte, tümünü kabul etmekte ya da red­detmekte ya da Kur’an’î Müslüman’ın yaptığı gibi dinle­yip en iyisine uymakta özgürsünüz.

İşe başlamak için, ilk başta, öğreti olarak söz konusu ettiğim konuları numaralandırıp dizin haline getireceğim. Böylece konular özbilinçli zihninizde gündeme gelmiş olacak. Sonra da haccın tevhidi irdeleme ve çözümle­mesine ulaşmış olacağız.

Konunun şekli şudur; Hac, İslam-bilim adıyla bilimsel ve ideolojik anlatımla dile getirdiğim şeyin bütünü­nün remzi özdeş cisimlenişidir.

İslam’ın Altyapısı Anlamında Tevhid

İslam’ın birden çok temeli yoktur ki temel kesinlikle birdir ve birkaç temelin olması olanaksız ve anlamsızdır, çünkü temel, yani ağacın gövdesi, ağacın binlerce dalı da olsa, birden çok değildir. İslam’ın temeli, altyapı olan tevhiddir.

Tevhidin dışındaki herşey üstyapıdır. Dolayısıyla birkaç dünya görüşü taşınamaz. İslam’ın dünya görüşü tektir; İnsanî dört boyutuyla ilahi dünya görüşü. Birinci­si; Özel anlamda dünya görüşü, yani tevhidin bakış açı­sıyla varlığı algılayış niteliği. İkincisi; Tevhidî risalette tarihin niteliği, yani hareketi ya da açıklanışı. Üçüncü­sü; Toplumsal düzen ya da tevhidî görüşte beşerî toplum. Dördüncüsü; Tevhid öğretisinde ahlâk ya da insanın na­sıllığı ya da insanî değerlerin açıklanışı. Bu tevhid İs­lam’ın altyapısı anlamındadır.

Tevhid Temeli Üzerine İslam Üstyapısı

A. İslam İdeolojisini Elinde Tutan Üç Kol Bulunmaktadır:

1- İnsanbilim: İnsanı biz nasıl adlandırmaktayız, ya­ni İslam nasıl adlandırmaktadır?

2- Tarih felsefesi: Yani İslam, tarih felsefesini nasıl ele almıştır? Yani insanlığın başlangıcından beri akıp gelen ve süreğen karşıt bir akımla çatışma içindeki bir hareketin gerçeğinden sürekli bir akım olan devinimi nasıl ele almıştır İslam? Bu devinim bu ana değin sür­müş, bugün de sürmektedir ve gelecekte de sürecektir; tarihin başındaki biçimiyle. İnsanlığın geleceğinde devrimci belirleyici bir özel nokta olana değin.

3- Toplum felsefesi: Bu öğretide toplumu toplumbilimci edasıyla algılama biçimi.

B. İslam İdeolojisi

Bu üç kol üzerinde İslam ideolojisi yer almaktadır [İslam’ın sunduğu ve tek kelimeyle Peygamber’in risa­leti olan inançlardan, hükümlerden ve çözüm yolların­dan oluşan bir dizge].

C. Ümmet

Sonra; Ümmet [yani bu ideolojiye dayanan ideal beşerî toplum].

D. İdeal İnsan

Sonundaysa ideal insan [İslam’ın bu öğreti esasınca ve ideal insan için inandığı özel değerlerle yaratmak iste­diği insan].

Bireylerin tüm yükümlülüğü ve aynı şekilde, bu ide­olojiye inanan toplumların yükümlülüğü olmaktır, yani değişmek ve özdeş insanların ve toplumların o değerlerle donanmış o ideal insana doğru sürekli gidişleri ve hicret­leridir. Bu ümmet; ideal toplum olup adalet ve önderlik temeline, hikmet ve kıst’a dayalıdır. O ideal insan, doğa­da Allah’ın halifesidir, Allah’ın özellikleriyle yaratılmış­tır; Allah’ın şekliyledir, denilmesi bu anlamdadır. Yani Allah’ın tabiatıyla ya da ilahi tabiatla yaratılmıştır ve Allah’ın halifesi odur. O dört boyutuyla tevhid, aynı şe­kilde İslam ideoloji dizgesi, aynı şekilde ideal insan, aynı şekilde ideal toplum; İslam’ın yaratmak istediği. Yani Müslümanlar, o ideal toplumu yaratma sorumluluğunu taşımaktadırlar. Tüm bunlar, hacda remzi bir biçimde, düzenli, bilinçli ve dakik hareketlerle gösterilmiştir.

Sanat konularından ve tiyatrodan haberli olan kim­seler, özellikle yeni ekollerde, büyük sanatçıların, soyut ideleri özdeş hareketler şeklinde göstermek yolunda na­sıl çabaladıklarını bildiklerinden haccın nasıl bir kav­ram ve felsefesi bulunduğunu ve ne denli bilinçlice sah­neye konulup yönetildiğini daha iyi anlayabilirler.

Üzerinde sürekli olarak, her yıl insanlığın, bütün inançlarını, ideallerini, çıkarımlarını, görüşlerini, de­ğerlerini ve amaçlarını sergiledikleri ve inanç öğretileri­nin tümünü bu hareketlerle yorumladıkları bir sahnedir bu.