İran'lı ünlü düşünür, sosyolog ve aktivist Ali Şeriati geleneksel şii din adamları sınıfına yönelik keskin eleştirileriyle tanınıyor. Bu sebeple Din adamları sınıfına mensup kimi çevreler tarafından Şeriati, Şah'ın ajanı olmak, sünnilerin adamı olmak, Dini tahrif etmek, İslam'ı sosyalistleştirmeye çalışmak gibi kimi suçlamalara maruz bırakılıyor.

Sevenleri ise Ali Şeriati'nin İslamcı bir aydın olduğunu, İslam'ın özüne dönülmesi gerektiğini savunan, hurafeleri ve Şah diktatörlüğünü eleştiren samimi bir müslüman olarak Şah'ın gizli servisinden kaçarken şehit olduğuna inanıyorlar.

Şeriati'nin bazı mollalar tarafından bu denli sert eleştirilmesi O'nun geleneksel Şiiliğe karşı yönelttiği sorgulayıcı üsluptan kaynaklanıyor. Şeriati'ye göre Şiilik ilk oluştuğu dönemde haksızlıklara karşı özgülükçü bir muhalefet ekolü iken daha sonraları Safeviler ve Buveyhiler saltanatının resmi ideolojisi haline dönüştürlmüş, İslam'da var olmayan bir çok bid'at, hurafe ve özellikle de ruhban sınıfı ihdas edilmiştir. Sünnilik te benzeri biçimde Emevi ve Abbasi'lerin resmi ideolojisine dönüştürlmüştür. Şeriati'ye göre Şiiliğin ve Sünniliğin bu başkalaşımı  İslami vahdetin bozulmasına yol açmıştır. Bu sebeple O, Dini düşüncenin ıslah edilmesi ve vahdetin tekrar oluşturulması için çaba gösterilmesini önermektedir.     

Şeriati hakkındaki tartışmalar geçtiğimiz günlerde sitemiz tarafından türkçe'ye çevrilen Abdülkerim Suruş'un Şeriati hakkında yaptığı röportajla tekrar gündeme gelmişti. İran'da İslamcı ve özgürlükçü aydınlarla geleneksel ulema arasında denge unsuru olarak görülen İran'ın en üst düzey mercii Ali Hamaney'in konuyla ilgili görüşleri bu bağlamda önem arz ediyor. 

Ayetullah Hameney’nin Dr. Şeriati’yi savunmasına ilişkin www.adlroom.com ’dan Yakın Doğu Haber portalı için Ozan Kemal Sarıalioğlu'nun çevirdiği  haberde şu ifadelere yer verildi:

Ayetullah Hameney’in Dr.Şeriati hakkındaki son değerlendirmeleri Resul Caferiyan’ın “İran’daki Siyasi ve Dini Akımlar” adlı kitabında yayınlandı. Bu sözler, pek çok kişi, özellikle de “velayet çizgisindeki” bazı aydınlar için okunmaya değer; çünkü bu kişiler Rehber’in daha önceki Şeriati’yi öven sözlerinin Savak’ın Şeriati ile ilişkide olduğunu gösteren tarihi [!] belgelerin ortaya konmasından önce serdedildiğini ve Devrim Rehberi’nin bu kişi hakkındaki görüşünü değiştirdiğini söylüyorlardı.

Resul Caferiyan’ın kitabının altıncı baskısındaki bazı dipnotlarında İslam İnkılabı Rehberi’nin yazara özel olarak gönderdiği ve merhum Şeriati hakkındaki görüşleri yansıtan değerlendirmeleri yer alıyor. Bu konular, Ayetullah Hameney’in kitabın üçüncü baskısını okurken sayfa kenarına tuttuğu notlardan oluşuyor.

Caferiyan’ın kitabına aldığı bu notlar, Şeriati hakkındaki ihtilaflarda Ayetullah Hameney’in en son yargısını göstermesi açısından çok faydalı. Rehber’in Şeriati savunusu da diyebileceğimiz bu yazısındaki tutumu, iki ana eksen etrafında şekillenmiş:

1-Şeriati’nin Savak’a Yazdığı Mektup ve Şah Rejimi Karşısındaki Tavrı

Bu konuda Resul Caferiyan iki görüşten bahsediyor: Birincisi Şeriati’yi doğrudan rejimin adamı olmakla itham eden Seyyid Hamid Ruhani’nin görüşü. İkinci görüşü savunanlar ise Şeriati’yi bundan beri görmekle birlikte rejim ile Dr. Şeriati arasında bazı konularda [Marksizm karşıtlığı, bazı toplumsal meseleler vs.] görüş birliği olduğuna inanıyorlar.

Ayetullah Hameney her iki görüşün temsilcilerine de karşı çıkarak Şeriati’nin Savak’a gönderdiği mektupların –bu mektuplardaki özel üslubu da göz önüne alarak- şahlık rejimini aldatmaya dönük bir taktik olduğu görüşünü benimsiyor. Ayetullah Hameney şöyle diyor:

“Doktorla olan tanışıklığıma da dayanarak söylüyorum, bence kendisi Marksizm karşıtlığı ve ulema eleştirisi gibi rejimle arasındaki ortak noktalardan yararlanarak Savak’ı kandırmak istiyordu; bunda da başarılı olmuştur.

Karakteri Savak uşaklığı yapmaya elverişli değildi. Kendisi için doğrudan mücadelenin tehlikesine atılmadığı, bu mücadeleyi kenarda sürdürmek istediği söylenebilir en fazla… Ben 1976 yılında zindandan çıktığımda evime gelmemiş, beni görmesi için ortak dostlarımızdan bir genci göndermiş, bu kişiyle saatlerce görüşmüştük.”

2-Ayetullah Mutahhari’nin Sert Şeriati Eleştirisi

Rehber'in görüşlerini yansıtan dipnotlardaki ikinci konu ise Ayetullah Mutahhari’nin 1978’de İmam Humeyni’ye yazdığı Şeriati aleyhinde sert yargılar ve suizan içeren mektubudur. Pek çok kişi Üstad’ın bu mektubunu kızgınlığının sonucu olarak görürken, bazıları da Mutahhari’nin “düşmanı tanıma” düşüncesiyle ilişkilendiriyorlar.

Ayetullah Hameney bu konuda da farklı bir yaklaşım sergiliyor ve her halükarda Mutahhari’nin Şeriati hakkındaki yargısını paylaşmıyor. Bu konuda şöyle yazıyor:

“Merhum Şehid Mutahhari’nin Şeriati’ye yaklaşımı, hem ilk tanışmasını takip eden iki üç yıl içersinde -ki kendisini şaşırtıcı ölçüde övüyordu- hem de yine şaşırtıcı bir şekilde kınadığı döneminde, genellikle mübalağalı idi. İmam Humeyni’ye yazdığı mektubunda da abartmanın işaretleri açıktır. Diğer bazı dostlarımız da, mesela merhum Şehid Beheşti, Mutahhari’nin mektubu hakkında aynı fikre sahiptiler.”

İslam inkılabı Rehberi Hameney’in bu meseledeki tasnifli yaklaşımı ve merhum Şeriati’yi eserlerini fikri yönden eleştirmekle birlikte savunması, bizlerin bu büyük mütefekkir karşısında alacağımız tavra – büyüklüğünü inkar etmeden eleştirebilmek- iyi bir örneklik sunmaktadır."

Kaynak: TIMETURK